Wandeling Waterkwartier 1 oktober 2016 Schipperscentrum: Welkom Speciale gasten: Betty Bergman, manager cultuur, cultuurhistorie en citymarketing, van de gemeente Nijmegen Kim Uitenhout, nachtwethouder Sanne Theuwsen, wijkbeheerder oud-west Initiatief Ommetjes Achtergrond Wijk (foto Romeinse stad, Ulpia Noviomagus Batavorum, in vogelvlucht) Dank aan: Yvonne Hendriks, Anton Janssen en Billy Gunterman, bewoners van het Waalhaeve complex, voor hun onderzoek en informatie waaruit ik rijkelijk kon putten voor deze wandeling. Wijzen op panelen met foto’s van de wijk Woord aan beheerder Ria Lentjes (foto van het schip) Vragen: - Wat is de functie van het centrum? - Wat is de functie van het carillon? STOP Nieuwbouw De eerste steen van dit wooncomplex De Waalhaeve werd in 2002 gelegd door toenmalig wethouder Paul Depla. Het is ontworpen door Studio Spazio Architecten uit Maastricht en heeft de vorm van een schip, duidelijker te zien op de plattegrond. In 2004 betrokken de eerste bewoners van het voorste gedeelte hun woning. Het tweede gedeelte werd in 2006 opgeleverd. Wat veel mensen niet weten is dat er naast appartementen ook sprake is van eengezinswoningen in delen van het complex. Beide gedeelten hebben gemeenschappelijke binnentuinen en een ondergrondse garage. Is er toevallig iemand onder ons die in dit complex woont en die een nieuwsgierige vraag van mij wil beantwoorden? In 2011/2012 werd de spoorlijn, die tussen de Lijnbaanstraat en de Waalbandijk lag, afgebroken. Deze spoorlijn liep vanaf het station naar het industrieterrein en de kanaalhavens bij het Maas-Waal kanaal. Foto: plattegrond van fase 1 Foto: hoek Lijnbaanstraat met op de achtergrond de graansilo Meelhandel van de Firma Van Lith Voor dit complex er stond, zag het er hier heel anders uit. De heer Hesseling, dé kenner van het Waterkwartier die in ons midden is, zal hier zo meer over vertellen. Zelf wil ik er graag een favoriet uitlichten: de meelhandel van de Firma Van Lith met zijn grote, hoge, karakteristieke bakstenen (aanvankelijk) graansilo. Deze firma, in handen van een familie die al eeuwenlang aan het molenvak is verbonden (vroegste sporen 1749), vestigde zich in 1925 in Nijmegen door een graanhandel en meelfabriek over te nemen aan de Weurtseweg en Waalbandijk. Kantoor en pakhuis aan de Weurtseweg, daarachter een groot binnenplein en aan de Waalbandijk een oud pakhuis annex graansilo van vier verdiepingen (gebouwd in 1880). De ligging, aan de haven en de rivier, vergemakkelijkte het vervoer met binnenschepen. Aanvankelijk werden de meelzakken met mankracht geladen en gelost. In 1928 liet de firma een mechanische zuiginstallatie bouwen, goed te zien op de twee kleine, onderste foto’s. De familie Van Lith woonde in de nu nog bestaande villa aan de Kraayenhoflaan 14, op de hoek met de Voorstadslaan. Het bedrijf heeft tot 1973 (het jaar waarin het bedrijf werd opgeheven) altijd goed gedraaid. In 1941 brak er brand uit in het pakhuis en kreeg het bedrijf te maken met een grote schadepost. De silo werd provisorisch hersteld. In 1948 verrees een geheel nieuwe silo in beton. Dit nieuwe gebouw telde 6 silo’s van 40 ton en 3 van 50 ton. Foto: Meelhandel Van Lith STOP Kop Weurtseweg / Lijnbaanstraat Spreker: Ger Hesseling Ger Hesseling is als één van de hoofdpersonen uiterst betrokken bij en actief voor het Waterkwartier. Foto’s: - Kunstwerk Kees Moerbeek STOP Verdwenen hofjes van Batava Wij staan hier in het centrum van wat vroeger, in de periode 1878-1974, het terrein van de Margarinefabriek Batava was (plattegrond, rood). Daar gaan we zo nog een stuk van zien. In de productieperiode van dit bedrijf bevonden zich op deze plek twee hofjes met arbeiderswoningen (plattegrond, oranje en groen). Deze zogenaamde bedrijfswoningen waren bestemd voor belangrijke medewerkers van de fabriek, zoals bijvoorbeeld het hoofd van de machinekamer. Die kon bij een storing makkelijk ter plaatse zijn en deze verhelpen. Op de foto zie je het hofje aan de Biezenstraat omstreeks 1950 met de huisnummers 2 (links) t/m 10 (rechts). De voortuintjes zijn in gebruik als moestuin. Die moestuintjes zijn gebleven. De bewoners van de Bronsgeeststraat hebben dit stukje grond nu deels als zodanig in gebruik. De woningen zijn eind 19e eeuw gebouwd. Ter aanvulling op het doorgaans magere loon konden groente en aardappelen voor eigen gebruik worden verbouwd in de moestuin. De woningen zijn ruim 80 jaar in gebruik gebleven. In 1974 werden ze afgebroken, samen met een deel van de fabriek (de raffinaderij) en de directeurswoning. De grond en de Batavafabriek is nu in handen van een projectontwikkelaar. Precieze plannen voor de herbestemming zijn er nog niet, maar zeker is wel dat buurtbewoners hier een stem in krijgen. Foto’s: - Luchtfoto kleur - Plattegrond - Hofje Biezenstraat 1 STOP Krayenhoffpark (Kunst)Boterfabriek Batava: Hier ziet u het oudste deel van de Boterfabriek Batava. Er wonen en werken momenteel kunstenaars, op tijdelijke basis. Het werd in 1879 gebouwd en de daaropvolgende jaren uitgebreid, inclusief een directievilla op de hoek met de Voorstadslaan, tot een waar fabriekscomplex. In 1917 werd nog een olieraffinaderij toegevoegd. Deze is samen met de directievilla in 1974 gesloopt. De toekomst van dit industriepand is onlangs veiliggesteld. Het gebouw zal niet gesloopt worden. De projectontwikkelaar gaat namens de eigenaar van het gebouw op korte termijn met buurtbewoners in gesprek over de bestemming van het pand. Foto: Boterfabriek Batava in vogelvlucht. Mammoetboom: seguoiadendron giganteum van na de jaren 1920. De boom is dus bijna 100 jaar oud. Het park dateert uit 1880. Gezien de afmetingen van de boom dateert deze mogelijk niet van de oorspronkelijke aanplant. In Park Leeuwenstein (oorspronkelijk de tuin van Villa Leeuwenstein) staat ook een seguoiadendron. Deze is ouder, aangeplant in 1885. De boom heeft een gebroken top en oogt kaal, waarschijnlijk vanwege de te droge stadsbodem. (STOP) Kunstwerk Aalschoverplaats Tamar Frank (1974), “Licht Gewelf” uit 2015, t.b.v. een veilige en mooie onderdoorgang. Licht kunstenaar. In het kader van Kunst op Straat, een project van de gemeente Nijmegen. STOP Papierfabriek Gelderland Brandde in 1971 af; de directeursvilla bleef gespaard. We moeten ons realiseren dat nog niet zo lang geleden er in deze wijk grote fabrieken gevestigd waren, zoals deze papierfabriek, maar ook bijvoorbeeld Boterfabriek Batava (kwamen we langs). Het was heel gewoon dat er voor de arbeiders van deze fabrieken op het terrein zelf of vlak daarbuiten arbeidershuisjes werden gebouwd. Bijzonder was dat ook de directeuren van deze fabrieken op het terrein of in de wijk zelf woonden, en niet gescheiden van hun werknemers. Foto: Papierfabriek Gelderland STOP Pesthuis / Consultatiegebouw In 1884 verrees hier aan de Oude Weurtseweg een kruisvormig gebouwtje voor de Dienst besmettelijke ziektes, in de volksmond beter bekend als het pesthuis. Het lag vrij geïsoleerd, het was het enige huis in de straat. In het achterste gedeelte werd werden de zieken behandeld, in het voorste deel woonde de beheerder. Rond 1910 werd de straat verder bebouwd en verloor het gebouw zijn functie. De achtervleugel werd toen afgebroken. Tot 1976 deed de achterzijde van het gebouw dienst als consultatiebureau. Het consultatiebureau en de zuster die er werkten waren een begrip in de wijken Waterkwartier, Wolfskuil en Heseveld. Bleek een kind ondervoed, wat wel eens gebeurde in grote gezinnen van 13-14 kinderen, dan kreeg de moeder een briefje van de hoofdzuster voor voeding of babykleertjes, of een briefje voor de wijkpastoor die daarop op huisbezoek ging bij het gezin. Armoede en drankmisbruik waren groot in deze wijken. Men sprak hier echter niet openlijk over. In het consultatiebureau konden moeders een briefje achterlaten in een nisje met hun adres. De hoofdzuster ging vervolgens, na overleg met de pastoor en het klooster, bij deze families kijken en zorgde, afhankelijk van de problemen die er waren, voor extra voeding of kleertjes. De solidariteit in de wijken was groot. Ook hielp men elkaar, met begrip, liefde en de benodigde spullen. Tegenwoordig heeft het gebouw een pure woonfunctie. Het is een woon-werkpand voor muzikanten. STOP Café Voorstad Foto: twee foto’s van tram 3. Café Voorstad is niet altijd een café geweest. Van 1922 tot 1955 was het een tramhuisje waar mensen kaartjes konden kopen voor tram 3. In 1910 kwamen 3 (elektrische) tramlijnen in handen van de gemeente Nijmegen. Tramlijn 3 liep van Witte Poort (Neerbosch), Hees, Schependomlaan, Oude Heselaan, Kraaijenhofflaan, Voorstadslaan naar de Korenbeurs (Kronenburgerpark). Vanaf 1952 werd de lijn doorgetrokken via de Parkweg, Doddendaal naar Plein 1944. Al wachtend konden de passagiers in het huisje ook iets drinken; vandaar dat het bij sluiting een café werd. Spreker: eigenaar Henk Swinkels Vragen: - Hoe lang heeft u dit café? - Wat vindt u van het wonen en werken in deze wijk? - Waarvoor moeten wij bij u zijn? STOP Thee opslag We zijn spontaan uitgenodigd door een kleine ondernemer, Hidde Blom. Dar gaan we nu naartoe. Spreker: Hidde Blom STOP Fabrieksterrein Houthandel Key: begin jaren negentig afgebrand. Ook hier werd de directeursvilla gespaard. Onstenk Winkels Biezenstraat STOP Bakkerij Eickmans Spreker: Bakker in ruste Gerard Eickmans Vragen: - Hoe trof u hier de buurt aan toen u hier kwam wonen en werken? - Ik heb begrepen dat hier lange tijd drie bakkers (De Niers, Zegers en Eickmans) praktisch naast elkaar goede zaken deden. Hoe kon dat, denkt u? - Wat voor brood bakte u in de jaren 50 en 60? - Een grote verandering in de Biezenstraat is de bouw van het wooncomplex Fortuna geweest. Kunt u iets vertellen over de situatie hier vóór de komst van dit complex? Foto: twee foto’s van de bakkerij (1950 en 1990) STOP Schilderij op wooncomplex Fortuna Mijn persoonlijke favoriet, deze plek. Mede door de locatie, het schilderij lijkt uit het niets te komen, en de wens die het de wijk in stuurt. De wandschildering is op 1 maart 2011 geplaatst en op deze wijze vormgegeven/’muurklaar’ gemaakt door Jac Splinter. In het najaar van 2010 nodigde het project MensenWensen, financieel mogelijk gemaakt door de gemeente Nijmegen, STOUW en woningcorporaties Portaal en Talis, inwoners van Nijmegen-West uit om teksten en foto’s aan te dragen die naar hun mening een goede kijk gaven op Nijmegen-West. Uiteindelijk zijn hier 42 posters (bestaande uit ene foto met tekst) van gemaakt die begin 2011 zijn geëxposeerd en bijeengebracht in een boekje. Kunstenaar Michel Aalders heeft hier vijf posters uitgekozen voor een permanente plek in Nijmegen-West. Het beeld is een bestaande plek in de wijk Wolfskuil. De foto is gemaakt op het laantje in het Florapark, dat richting de Witte Molen loopt. Foto: laantje met molen in Florapark. Hiermee loopt onze wandeling ten einde en geef ik graag het woord aan Ton Verberne, al jaren betrokken bij het Ommetje vanuit de wijk. Dank aan: 1. lopers/deelnemers; 2. gemeente Nijmegen; 3. alle mensen die hebben bijgedragen aan het ommetje Waterkwartier 2016. Uitnodiging aan allen om in de Biezantijn nog wat na te praten onder het genot van een drankje (op eigen kosten). Ruud de Vries is bereid in De Biezantijn mensen langs de galerij met historische beelden te leiden. Vond u het leuk? Het Ommetje 2017 zoekt een enthousiast team! En het laatste woord is natuurlijk aan Bep en To!!! Verslag: Kyra